Nieuwsbrief Zeesluis IJmuiden (juni 2022)

Interview met Jordy Husslage en Marijke Penders

Door de nieuwe, grootste zeesluis ter wereld stroomt bij een schutting van schepen meer zoutwater het Noordzeekanaal in, omdat de nieuwe sluis veel groter is dan de Noordersluis. Te veel zoutwater is voor de omgeving van het Noordzeekanaal niet goed, vanwege de negatieve effecten op de natuur, land- en tuinbouw en onze drinkwatervoorziening. In de periode totdat de maatregel Selectieve Onttrekking gereed is, wordt aanbodgestuurd geschut met Zeesluis IJmuiden. Jordy Husslage, Hoofd Operatie bij Port of Amsterdam (PoA), en Marijke Penders, adviseur Scheepvaart en Vaarwegen bij Rijkswaterstaat (RWS), vertellen ons hier meer over.

Wat is aanbodgestuurd schutten?

Aanbodgestuurd schutten betekent dat we naast Zeesluis IJmuiden ook de Noordersluis blijven gebruiken om schepen te schutten. Er wordt per schip gekeken of het schip door de Noordersluis of door Zeesluis IJmuiden geschut wordt. Bij deze afwegingen letten we op het aanbod van de scheepvaart en het zoutgehalte op het Noordzeekanaal.

Jordy legt uit in welke situaties een schip door Zeesluis IJmuiden wordt geschut: ‘’Allereerst kijken we naar de grootte van het schip: past het schip gezien zijn omvang door de Noordersluis, dan moet het schip door de Noordersluis. Schepen met een grotere omvang gaan door Zeesluis IJmuiden. Ten tweede schutten we schepen door Zeesluis IJmuiden als ze getijdeafhankelijk zijn. Als het laagtij is, kunnen sommige schepen niet door de Noordersluis varen. De schepen moeten dan 12 uur wachten totdat het hoogtij is en er meer water staat. Om die vertraging te voorkomen, mogen die schepen dan door Zeesluis IJmuiden.’’ Dit is mogelijk, omdat de sluiskolk van Zeesluis IJmuiden 18 meter diep is. Als het eb is zal een diepstekend schip daarom niet tegen de drempel aanvaren. Dit is bij de minder diepe sluiskolk van de Noordersluis wel het geval, waardoor een schip er niet doorheen kan. 

Naast de grootte van schepen en het getij, zijn er nog twee andere situaties waarin Zeesluis IJmuiden wordt gebruikt. Jordy: ‘’Bovendien gebruiken we Zeesluis IJmuiden als een groot (marginaal) schip op, voor onze regio, maximale diepte wil binnenkomen. Ook als de Noordersluis langdurig niet beschikbaar is vanwege onderhoud of een storing schutten we schepen via Zeesluis IJmuiden.’’

Aanbodgestuurd schutten als tijdelijk middel tegen verzilting 

Zeesluis IJmuiden wordt niet zonder reden nog niet optimaal gebruikt. Marijke licht toe waarom er nu nog aanbodgestuurd wordt geschut: ‘’Deze wijze van schutten geldt voor de komende drie jaar, totdat het middel Selectieve Onttrekking functioneel beschikbaar is. Aanbodgestuurd schutten biedt de beste garantie voor een zoutgehalte van het Noordzeekanaal dat onder de gestelde grenswaarden blijft. Zeesluis IJmuiden heeft een twee keer zo groot volume als de oude Noordersluis. Daardoor komt er bij elke schutting ook twee keer zo veel zoutwater in het kanaal. We zijn hiervoor bezig met een oplossing, namelijk het middel Selectieve Onttrekking. Dit middel is echter pas gereed in 2024.’’ 

Gevolgen voor de scheepsvaart en Rijkswaterstaat

Ondanks dat Zeesluis IJmuiden nog niet volledig kan worden ingezet, wordt deze wel optimaal benut. Jordy: ‘’Op het moment dat Zeesluis IJmuiden opengaat, laten we hier zo veel mogelijk schepen tegelijkertijd doorheen varen. Dus het kan zijn dat een schip dat normaal door de Noordersluis zou gaan, op dat moment door Zeesluis IJmuiden gaat.’’ Ook brengt de sluis een aantal andere voordelen met zich mee. Jordy: ‘De scheepvaart heeft profijt van de nieuwe sluis doordat er grotere schepen richting de Amsterdamse haven komen. Ook hebben de schepen geen ongemak meer van het getij.’’

Marijke beaamt dat het voor Rijkswaterstaat ook positief is dat de nieuwe sluis al voor een groot deel wordt benut. Er komt wel meer werk bij kijken: ‘’We monitoren continu en berekenen wat er wel en niet kan met de hoeveelheid zoutwater die binnenkomt. Dit zijn geen makkelijke rekensommetjes. Onze wateradviseurs en onderzoeksbureaus zijn daarvoor modellen aan het maken. Dit doen wij in combinatie met de monitoring van het zoutgehalte en de aanvoer van zoetwater. Zo worden wij er steeds beter in om op basis van het model aan te geven hoe vaak Zeesluis IJmuiden kan schutten zonder dat er te veel zout binnenkomt. Maar dit is ingewikkeld en hier zit nog veel werk in. Zo is bijvoorbeeld ook de weersvoorspelling lastig. Als we een periode van droogte zien aankomen, kan meer zoutwater problemen opleveren.’’ Marijke geeft aan dat Rijkswaterstaat dus continu goed het zoutgehalte op het Noordzeekanaal blijft monitoren. Marijke: “Als we een periode van droogte aan zien komen, passen we het schutbedrijf aan als dat nodig is. Hierover hebben we met Port of Amsterdam operationele afspraken gemaakt.”

De toekomst voor Zeesluis IJmuiden

Jordy benadrukt dat met aanbodgestuurd schutten een manier is bedacht waardoor zowel de regio als de scheepvaart de potentie van de sluis kan benutten. Jordy: ‘’Bedrijven die grotere schepen willen aantrekken, kunnen dat nu doen. Dit zien wij ook gebeuren in de praktijk: er komen al grotere schepen dan voorheen naar Amsterdam. En bedrijven passen hun afmeerfaciliteiten daar ook op aan. Ook doen we nu het maximale om het vraagstuk rondom het zout op te lossen.’’ 

Als mooie afsluiter van het gesprek vergelijken Jordy en Marijke Zeesluis IJmuiden met een nieuwe auto: ‘’Als je een gloednieuwe auto hebt, wil je daar natuurlijk de hele tijd in rijden. En dat gaan we hopelijk en gelukkig vanaf 2025 zeker doen. Maar voor nu gebruiken we die oude auto ook nog. Die rijdt nog prima en hiermee komen we ook op bestemming.’’ Met een levensduur van 100 jaar is Zeesluis IJmuiden daarom over een paar jaar een mooie vervanging van de oude Noordersluis. 

Schepen worden aanbodgestuurd geschut door Zeesluis IJmuiden

Interview met Jan Rienstra en Rob Gordijn, samenwerkende omgevingsmanagers 

Zeesluis IJmuiden is sinds 26 januari 2022 officieel in gebruik genomen. Doordat de nieuwe zeesluis groter is dan de Noordersluis, stroomt er tijdens het schutproces meer zout water het Noordzeekanaal in. Om verdere verzilting van het Noordzeekanaal tegen te gaan, wordt een constructie gebouwd waardoor zoutwater wordt onttrokken en in het reguliere waterbeheer in IJmuiden terug naar zee wordt gepompt via het spui en gemaal. Aannemerscombinatie Van Hattum en Blankevoort (VHB) ontwerpt en bouwt in opdracht van Rijkswaterstaat deze constructie: de maatregel Selectieve Onttrekking. Jan Rienstra, omgevingsmanager bij Rijkswaterstaat en Rob Gordijn, omgevingsmanager bij VHB vertellen over het belang en de werking van de maatregel Selectieve Onttrekking en hoe deze bijzondere constructie wordt gebouwd.

Verzilting van het Noordzeekanaal tegengaan 

Een grotere zeesluis betekent ook dat meer zoutwater het Noordzeekanaal instroomt. Jan vertelt: “Elke keer als een schip door Zeesluis IJmuiden geschut wordt , stroomt er 10.000 ton zoutwater naar binnen. Bij de Noordersluis is dit ‘maar’ 6.000 ton. Het is belangrijk dat het zoute water wordt afgevoerd om verdere verzilting van het Noordzeekanaal te voorkomen.” Te veel zoutwater is voor de omgeving van het Noordzeekanaal niet goed, vanwege de negatieve effecten op de natuur, land- en tuinbouw en onze drinkwatervoorziening. Jan: “Het Noordzeekanaal is verbonden met het Amsterdam-Rijnkanaal. Een deel van het water uit het Amsterdam-Rijnkanaal wordt gebruikt om drinkwater van te maken. Ook gaat er water naar de binnendijkse polders als daar water tekort is. Voor de landbouwfuncties wil men graag zoetwater gebruiken. Vooral planten en gewassen kunnen slecht tegen zoutwater, dus het zoete water is nodig om het water in de polders aan te blijven vullen.” De afgelopen jaren is nagedacht over een methode om de extra hoeveelheid zout dat binnenkomt weer naar buiten te sturen. Selectieve Onttrekking maakt dit mogelijk. 

Wat is Selectieve Onttrekking? 

Selectieve Onttrekking is een constructie die het zoute water selectief afvoert via het spui- en gemaalcomplex IJmuiden. Jan: “Bij selectieve onttrekking maken we gebruik van het feit dat zoutwater zwaarder is dan zoetwater.”

Rob legt uit hoe de constructie van selectieve onttrekking werkt: “Het zwaardere, zoute water verzamelt zich op de bodem achter de sluizen. Daarom bouwen we in het Binnenspuikanaal (zie afbeelding) een betonnen wand met op de bodem een opening. Deze opening werkt als een grote brievenbus. Het zwaardere, zoute water zakt naar beneden en gaat via de opening onder de betonnen wand door. Via het spui- en gemaalcomplex wordt het zoute water weer naar zee gebracht. Het zoete water in de bovenste waterlaag wordt tegengehouden door de wand en blijft in het Noordzeekanaal achter.”

De planning voor de realisatiefase van de constructie

Begin juli 2022 start VHB met de eerste zichtbare werkzaamheden voor de maatregel Selectieve Onttrekking. Rob vertelt wat de planning is: “Deze zomer maken we eerst nieuwe afmeerplaatsen aan de zuidkant van het sluizencomplex, langs de Kanaaldijk in IJmuiden. Dit doen we, omdat het Binnenspuikanaal afgesloten wordt door het middel Selectieve Onttrekking. De binnenvaartschepen en schepen van Rijkswaterstaat die normaal gesproken afmeren in het Binnenspuikanaal kunnen daar dan langs de Kanaaldijk afmeren. Vervolgens kunnen wij starten met de werkzaamheden voor Selectieve Onttrekking in het Binnenspuikanaal.” In het najaar van 2022 start VHB met de kerende constructie langs de wanden aan weerszijden van de toekomstige dam, zoals Rob omschrijft: “Een kerende constructie is eigenlijk een combinatie van harde, stalen buispalen en damwanden langs de oever. Dit doen wij zodat de oever blijft staan als wij diep moeten uitgraven  voor de betonnen wand. Als de kerende constructie klaar is, kunnen we het kanaal verdiepen en de betonnen wand plaatsen.” 

Tijdens het werken aan de kerende constructie wordt de betonnen wand voorgebouwd op de oever. Rob legt uit waarom zij de betonnen wand eerst voorbouwen op de oever: ‘’Omdat de doorstroming naar het spui- en gemaalcomplex erg belangrijk is voor de waterafvoer in Nederland, kunnen wij de betonnen wand niet zomaar bouwen in het Binnenspuikanaal. Vanwege de grootte van de constructie; in totaal 90 meter breed (2 pijlers van 28 meter hoog, 20 meter dik en 5 meter breed met daartussen wanden) zouden we het Binnenspuikanaal dan helemaal moeten afsluiten. Daarom bouwen we de onderdelen van de betonnen wand voor op de oever en zetten hem daarna in een keer op zijn plek. Ook komt er nog een beweegbare stalen deur tussen, zodat er af en toe nog onderhoudsvaartuigen  het Binnenspuikanaal in kunnen. In 2024 verwachten we hiermee klaar te zijn en zal de afvoer van zoutwater via Selectieve Onttrekking van start gaan.”

Samenwerking met andere partijen 

VHB is een civiele aannemerscombinatie die onder andere gespecialiseerd is in grote waterwerken. VHB is hoofdaannemer van het project. Daarnaast betrekt VHB andere partijen. Rob vertelt met wie zij samenwerken: ‘’Voor bepaalde specialistische onderdelen hebben wij partners aangehaakt met veel ervaring. Bijvoorbeeld twee andere bedrijven van Volker Wessels; Volker Staal en Funderingen en Vialis. Maar ook het bedrijf Van den Herik als de waterbouwer en voor de technische installaties Spie. De partners helpen ons onder andere met het baggerwerk, de beweegbare deur voor onderhoudsvaartuigen en de fundering voor de betonnen wand.’’ 

Selectieve Onttrekking als middel tegen verzilting van het Noordzeekanaal

Interview met Ronald Vliegenthart, assetmanager Rijkswaterstaat voor sluizencomplex IJmuiden

De nieuwe spottersplek tussen de Middensluis en Zeesluis IJmuiden ligt er al weer bijna een jaar. Voor bezoekers is het een mooie plek om de bedrijvigheid met de nieuwe Zeesluis IJmuiden van dichterbij te bekijken. Ronald Vliegenthart, assetmanager van het sluizencomplex, vertelt meer over het nieuwe uitzichtpunt. 

Als bezoeker of voorbijganger kan je bijna niet om de nieuwe spottersplek heen. Het uitzichtpunt heeft namelijk een driehoekige vorm, omringd met felrode hekken. De nieuwe spottersplek grenst aan het fietspad dat over het sluizencomplex loopt. Hierdoor is het een ideale plek om even van de fiets te stappen en de schepen en sluizen rustig te bekijken. Vanaf de spottersplek heb je een prachtig uitzicht op alle enorme bulkschepen en grote cruiseschepen die vanaf zee richting de sluizen varen en andersom. 

Waarom een spottersplek?

Ronald vertelt waarom de spottersplek gerealiseerd is: ‘’Het was een wens van de gemeente Velsen en vanuit de omgeving om een plek te hebben waar men de schepen en sluizen kan bekijken. De gemeente heeft aan Rijkswaterstaat de wensen en eisen voorgelegd en wij zijn daar vervolgens mee aan de slag gegaan. In eerste instantie dachten we aan een uitkijkplek op het bediengebouw (Sluis Operatie Centrum / SOC) van Zeesluis IJmuiden. Vanuit veiligheidsredenen kon dat niet doorgaan.” De spottersplek staat nu helemaal westelijk ter hoogte van de Middensluis. Hier heb je goed zicht op de schepen die vanaf zee de sluizen in varen. 

Veiligheid

Ronald zorgt er als assetmanager onder andere voor dat de spottersplek veilig is en veilig blijft: ‘’Mijn rol is om te controleren dat de uitwerking van de spottersplek niet nadelig is voor de functies waarvoor Rijkwaterstaat staat, zoals onze infrastructuur. Bijvoorbeeld dat de plek veilig is in relatie tot de fietsverbinding die over het sluizencomplex loopt. Het fietspad en de scheepsvaart moeten veilig zijn en veilig blijven. Maar het gaat hierbij ook om de constructie van de spottersplek zelf, zoals de rode hekken. Deze moeten ook gecontroleerd worden op veiligheid’’. 

Spot schepen en sluizen vanaf de nieuwe spottersplek

Op woensdag 26 januari 2022 werd Zeesluis IJmuiden geopend door koning Willem Alexander. Bekijk hier de foto’s van deze bijzondere dag.

Terugblik opening Zeesluis IJmuiden (met foto's)